عدالت، مشروعیت و الزام سیاسی در فلسفه سیاسی اسلامی

حیات الله یوسفی

فلسفه سیاسی

دکتری

حسین غفاری

حمید حاجی حیدر

موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی

1390

موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)

تحقیق حاضر در موضوع فلسفه سیاسی اسلامی ، و در محور این مسأله سامان یافته است که : " از نظر فلسفه سیاسی اسلامی ، چرا و بر اساس کدام مبنای عقلانی و اخلاقی ، شهروندان ملزم هستند از حکومت اطاعت کنند ؟ " نتیجه توصیف و تحلیل دیدگاه فیلسوفان سیاسی مسلمان این است که : " عدالت " مبنای الزام سیاسی ، و دلیل اخلاقی شهروندان برای اطاعت از حکومت است . با توجه به ماهیت تحلیلی - تجویزی فلسفه سیاسی ، و ارتباط اخلاقی مردم با حکومت ( در بحث الزام سیاسی ) ، " نظریه هنجاری " رویکرد علمی حاکم بر این تحقیق خواهد بود . " عدالت " به دو معنی فضیلت / ملکه نفسانی حاکم ، و استحقاق ( اعطای حقوق شایسته افراد ) بکار رفته ، که معنی دوم وصف نطام اجتماعی ، قانون ، و حکومت است . مطابق فلسفه سیاسی اسلامی ، مدینه فاضله اسلامی ماهیت عقلانی و اخلاقی دارد . زیرا هدف آن کسب فضایل علمی و عملی ، و دستیابی به سعادت است . سعادت حقیقی انسان و اجتماع ، تنها با کسب فضایل میسر است . اصول فضایل انسان ؛ عفت ، شجاعت و حکمت بوده ، و " عدالت " جامع همه فضایل است . حاکم مشروع مدینه فاضله ، انسان کامل ؛ نبی ، امام یا حکیم / فقیه عادل است ، که - به اختلاف مراتب - دارای فضایل واقعی‌اند . اساسی‌ترین فضلیت مدنی نیز اعتدال و عدالت است ، و همین امر - به حکم عقل و اخلاق فاضله - ، ملاک برتری ( حقانیت ) و مشروعیت حاکم و حکومت ، و البته دلیل الزام سیاسی شهروندان است . از نظر فلسفه سیاسی اسلامی ، انسان مدنی بالطبع ، و محتاج قانون است ، " عدالت " دلیل اصلی نیاز اجتماع به قانون است . تنها عامل بقاء اجتماع ، تأمین کننده حقوق ، و مصالح واقعی انسان ، " قانون عادلانه " است . به مقتضای علم ، حکمت و لطف مطلق خداوند ، " شریعت الهی " عدل اعلی ، و تنها معیار و منشاء واقعی قانون عادلانه است . از نظر عقل و اخلاق ، تنها چنین قانونی مشروع ، و دارای حق اطاعت / الزام سیاسی است . فلاسفه اسلامی " دینار " را عدل ادنی ، اعتدال‌بخش معاملات و باعث عدل مدنی می‌دانند . تنها حاکم لایق برای مدیریت معتدل اجتماع و اجرای قانون عادله ، انسان عالم و عادلی است که " عدل اوسط " و عادل ناطقی خوانده می‌شود ، وی مفسر عدل اعلی و تطبیق کننده او بر عدل ادنی ، و باعث اعتدال و عدالت اجتماعی است . از نظر فلسفه اسلامی ، ولایت و امامت " عدل الهی " است ، و این عهد ، به انسان ظالم نمی‌رسد . تنها کسانی دارای حق ولایت و اطاعت هستند که عادل باشند . عدالت مهم‌ترین اصل / ارزش حقوق ، اخلاق ، و انتقادی‌ترین مفهوم سیاسی است . " حسن عدالت " از ضروریات فطری بشر ، اعتبارات عام و اولیه عقل انسان است . عدالت فلسفه نبوت ، مقصد شریعت الهی ، معیار اصلی کمال انسان و طریق مستقیم رسیدن به سعادت حقیقی ( قرب الهی ) است . " حکومت عادلانه " به لحاظ عقل و اخلاق ، حقانی‌ترین شکل اقتدار است که حق اطاعت آن ( الزام سیاسی ) غیر قابل انکار است . واژگان کلیدی : عدالت ، اعتدال ، مشروعیت ، الزام سیاسی ، فضیلت ، سعادت ، حاکم ، حکومت ، شریعت الهی ، عقل و اخلاق

1415